Η ιστορία της γνώσης των ιατρικών φαρμάκων από τα Φυτά

Η Ιατρική ύλη, που αποτελούσε το κυριότερο μέρος των ανθρώπινων αναγκών, συνίστατο από τα γνωστότερα και κοινότερα φυτά (φύλλα, κορυφές, ρίζες, καρπούς, σπέρματα κ.λ.π.).

Όλα αυτά όμως τα χρησιμοποιούσαν όπως τους υποδείκνυαν οι γεροντότεροι, όπως τα έμαθαν και εκείνοι από τους προγόνους τους και απ' την ίδια τους την πείρα. Είχαν μελετήσει τα αποτελέσματα που έφερνε η χρησιμοποίηση τους ως τροφής, τη διάθεση του οργανισμού, γενικά την κράση, αλλά τις μεγαλύτερες παρατηρήσεις γύρω από το ζήτημα της λήψης των τροφών τις έκαναν στις αλλαγές των εποχών.
Για αυτό είχανε συντάξει μελετημένα διαιτητικά ημερολόγια, από τα όποια μερικά σωθήκανε ως τις ήμερες μας, μέσα στους Μικρούς ιατρούς και φυσικούς (Medici et Physici minores) και που αξίζουν τον κόπο να προσεχθούν αρκετά.

Το σκόρδο, το κρομμύδι, το πράσο, όλα τα σταυρανθή (ρόκα, κάρδαμο, διάφορα κραμβοειδή κ.λ.π.), όλα τα σκιαδανθή (σέλινο, μάραθο, μαϊντανό, δαυκιά, μυρώνια), εκτός από το κώνειο και μερικά άλλα που είναι δηλητήρια, τα διάφορα χηνοποδιώδη (σπανάκι, σέσκουλα, παντζάρια κ.λ.π.), τα σύνθετα (αγκινάρες, ραδίκια, σωχοί, μαρούλια κ.λ.π.), τα αγροστώδη (σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, βρόμη, καλαμπόκι, κεχρί κ.λ.π.), τα σολανώδη (στύφνος, μελιτζάνες, ντομάτες, πατάτες κ.λ.π.), τα ψυχανθή (φασόλια, φακή, λούπινα, κουκιά, ρεβίθια μπιζέλια, λαθούρι, αρακάς, φάβα κλπ.), οι καρποί (σύκα, καρύδια, μύγδαλα, κάστανα, φουντούκια), γενικώς όλα τα φρούτα, αργότερα όλα τα εσπεριδοειδή και πλήθος άλλα φυτά, δεν χρησιμοποιόντουσαν μόνο σαν τροφή, αλλά η χρήση τους πέρναγε στις διατάξεις της διαιτητικής και της θεραπευτικής.

Οι ιδιοσυγκρασίες έπαιζαν, βέβαια, πάντοτε σπουδαιότατο ρόλο και αποτελούσαν το κυριότερο αντικείμενο των σπουδαιότερων ερευνών των εμπειρικών και των ιατρών, κατόπιν.

Εκείνο που σήμερα η Ιατρική Επιστήμη προσπαθεί να το επιτύχει με το τεράστιο συγκρότημα της οργανικής και της ανόργανης χημείας, οι παλαιοί το κατόρθωναν με ένα απλό αφέψημα ενός φυτού, που σε άλλη περίπτωση το χρησιμοποιούσαν σαν τροφή.

Όλα τα σπίτια στα παλιά χρόνια είχανε απαραίτητα εγχειρίδια, που η προέλευση τους ήταν άγνωστη, γιατί ήτανε κληρονομικά, που οι απόγονοι το πολλαπλασίαζαν σε αντίγραφα. Και τα βιβλία αυτά τα συμβουλευόντουσαν κάθε μέρα.

Το έθιμο τούτο διατηρείται και σήμερα σε όλους τούς βόρειους λαούς. Τέτοια εγχειρίδια αναφέρονται πολλά από τους αρχαίους συγγραφείς γιατρούς, ιδίως από το Γαληνό και τον Αέτιο, που τα αποδίδουν σε άγνωστους γιατρούς ή σε αντιγραφές κληρονομικές, που κυκλοφορούσαν επί πληρωμή. Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους είχαν γραφτεί πολλά τέτοια, ύστερα από διαταγή των διαφόρων αυτοκρατόρων, τα όποια διέθετε η ίδια η κυβέρνηση στις οικογένειες του Βυζαντίου και που από αυτά σώζονται σήμερα του Ορειβάσιου, του Κασσιανού Βάσσου, του μοναχού Αγαπίου του Κρητός, όπως και μερικά στους Μικρούς Ιατρούς και φυσικούς. Όλα αυτά δεν μιλούσανε κυρίως για φάρμακα επικίνδυνα, μα για εδώδιμα φυτά στα όποια απέδιδαν σπουδαίες ιαματικές Ιδιότητες.

Οι γυναίκες και οι πιο ένδοξες μάλιστα κατά την αρχαιότητα, ασχολήθηκαν πολύ με τη διαιτητική θεραπευτική, πού τη δίδασκαν στις άλλες. Διασημότερες τέτοιες γυναίκες υπήρξαν η Ασπασία η Φωκαίς, η βασίλισσα της Καρίας Αρτεμησία, η Αθηναία Αγνοδίκη, η βασίλισσα της Αιγύπτου Κλεοπάτρα και η Κλεοπάτρα η αλχημίστρια, που ήτανε σπουδαιότατη και φημίστηκε κατά τους πρώτους αιώνες μετά Χριστόν.

Οι εποχές του έτους, οι ατμοσφαιρικές μεταβολές και γενικά οι κλιματολογικές συνθήκες απασχολούσαν πάντοτε σοβαρότατα τους ερευνητές και τους συγγραφείς. Πίστευαν ότι η κίνηση των ουρανίων σωμάτων είχε σπουδαιότατη σχέση και επίδραση πάνω στα όντα του πλανήτη μας και στις τροφές που λαμβάνουν. Πίστευαν επίσης πως τα περισσότερα χρόνια νοσήματα πάθαιναν αλλοιώσεις κατά τις διάφορες φάσεις της σελήνης. Παραδέχονταν ότι οι επιληπτικοί παροξυσμοί γινόντουσαν πιο σφοδροί όταν η σελήνη ήτανε νέα.

Όμοια πίστευαν και για όλα τα διάφορα νευρικά και υστερικά πάθη και παραλύσεις, που περιοδικά χειροτερεύουν. Στην ανατολή και τη δύση του ήλιου, στα περάσματα των κομητών έδιναν μεγάλη σημασία. Αυτό διατηρήθηκε και στους κατόπιν αιώνες, μετά την εμφάνιση του Γαληνού, του Διοσκουρίδη, του Παύλου Αιγινίτου και στην εποχή της δράσης των Αράβων γιατρών (Αβικέννα, Αβερρόκ κ.λ.π.) και κατά την εποχή της ίδρυσης της περίφημης Σχολής του Σαλέρνο και ακόμα ως την εποχή της Αναγέννησης.

Αλλά από το 1542-5 και εδώ, η θεραπευτική αυτή άρχισε να πέφτει σοβαρά στην κρατική αντίληψη και κωδικοποιήθηκε πια ή Φαρμακολογία που μαζί με τα σύνθετα φάρμακα περιλάμβανε και πλείστα από τα εδώδιμα φυτά.

Με την επικράτηση δε της ανακαλυφθείσης τυπογραφίας, συντάχθηκαν και δημοσιεύθηκαν άφθονα χορχολόγια (Herbarium), όπως και φαρμακολογίες και φαρμακοποιίες, που προσδιόριζαν πια τα φυτά που έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Όλα τα εδώδιμα φυτά περιγράφονται σαν φάρμακα. Τούτο βάστηξε έως τον καιρό της μεγάλης μεταβολής που έγινε από τους χημικούς Πρίστλευ και Λαβουαζιέ.

Όλα τα διαιτητικά εγχειρίδια των παλαιών εξαφανίστηκαν, όπως και τα πλείστα βιβλία των αρχαίων, από τον καιρό της επικράτησης της τυπογραφίας και αυτό, γιατί οι αντιγραφείς δεν εξασκούσαν πια το επάγγελμα του αντιγραφέως και γιατί οι έκδοτες περιορίστηκαν στο να εκδίδουν τα πιο συγκεκριμένα βιβλία, όσα φέρνανε τη σφραγίδα των πιο διακεκριμένων συγγραφέων της εποχής εκείνης και της αρχαιότητος, ενώ περιφρονούσαν όλα τα ανώνυμα.

Γενικά, τα εδώδιμα φυτά πρέπει, να προσεχθούν ξανά και να καταλάβουν τη θέση που τους έδωσαν οι μεγάλοι και σοφοί ερευνητές της αρχαιότητος.
Γιάννης Πρινέας